„OMG – Obserwatorium Młodych Geniuszy” – weekend z nauką w Instytucie Astronomicznym
Projekt Obserwatorium Młodych Geniuszy (OMG) to ogólnopolski program edukacyjny adresowany do uczniów szkół ponadpodstawowych — ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży pochodzącej z mniejszych miejscowości. Jego głównym celem jest wsparcie rozwoju pasji i uzdolnień w dziedzinach astronomii, fizyki oraz inżynierii kosmicznej poprzez umożliwienie udziału w wysokiej jakości zajęciach weekendowych. Inspiracją dla projektu są życiorysy polskich naukowców, z których ponad połowa pochodziła z mniejszych ośrodków i dzięki kontaktom z uczelniami w szkole średniej mogła zapoczątkować swoją karierę naukową.
Program Program OMG powstał we współpracy trzech organizacji zajmujących się edukacją astronomiczną:
- Fundacja Antares
- European Astronomical Society of Small Telescopes (EASST)
- Klub Astronomiczny Almukantarat
W ramach OMG zaplanowanych jest pięć zjazdów weekendowych w wybranych ośrodkach akademickich w Polsce — w tym jeden zjazd realizowany przez Instytut Astronomiczny UWr, który odbędzie się już w ten weekend, czyli 8 i 9 listopada 2025 r.
Każdy zjazd obejmuje co najmniej 10 godzin zajęć edukacyjnych prowadzonych przez kadrę akademicką. Dzięki temu uczestnicy mają okazję do intensywnego poznawania zagadnień z zakresu astronomii, fizyki oraz technik obserwacyjnych – nie tylko z teorii, ale również z praktyki.
Zjazd we Wrocławiu rozpocznie się oprowadzaniem po Instytucie Astronomicznym oraz prezentacją sprzętu obserwacyjnego, którą poprowadzi dr Paweł Preś. To wprowadzenie będzie miało charakter pokazowy: uczestnicy poznają historię badań astronomicznych prowadzonych we Wrocławiu, zobaczą najstarsze teleskopy i instrumenty pomiarowe oraz dowiedzą się, jakie nowoczesne narzędzia obserwacyjne wykorzystuje dzisiaj Instytut. Spacer po obserwatorium pozwoli młodym badaczom zetknąć się zarówno z tradycją, jak i z najnowszymi kierunkami badań prowadzonych na Wydziale Fizyki i Astronomii UWr.
Następnie uczestnicy wezmą udział w wykładzie „Magnetyczne serca gwiazd – plamy i rozbłyski w kosmicznym laboratorium”, który wygłosi dr hab. Robert Falewicz, prof. UWr. Podczas tego dwuczęściowego spotkania młodzież wkroczy w świat dynamicznych procesów zachodzących w gwiazdach: od plam i rozbłysków wielokrotnie potężniejszych od tych na Słońcu, po superrozbłyski obserwowane teleskopami kosmicznymi, takimi jak TESS. Uczestnicy dowiedzą się, jak współczesne techniki obserwacyjne i zaawansowane algorytmy analizy danych pozwalają zajrzeć pod powierzchnię odległych gwiazd i badać ich aktywność.
Kolejnym punktem programu będą obserwacje Słońca przy użyciu dedykowanych instrumentów, prowadzone przez dr. Krzysztofa Radziszewskiego. W sprzyjających warunkach pogodowych uczestnicy będą mogli obserwować fotosferę i chromosferę Słońca, oglądając m.in. plamy słoneczne i protuberancje przy użyciu specjalistycznych teleskopów. W przypadku niekorzystnej pogody zajęcia odbędą się w formie pokazu i analizy danych z obserwatoriów naziemnych i satelitarnych, prezentujących Słońce w różnych zakresach widma.
Bezpośrednio po obserwacjach odbędą się ćwiczenia w pracowni heliofizycznej, również prowadzone przez dr. Radziszewskiego. W trakcie zajęć uczestnicy będą analizować dane obserwacyjne, liczyć parametry związane z aktywnością słoneczną i wykonywać proste zadania badawcze dotyczące m.in. zjawisk w atmosferze Słońca. Będzie to praktyczna okazja, aby zrozumieć fizykę naszej gwiazdy oraz poznać narzędzia wykorzystywane w heliosferycznych projektach naukowych.
Po przerwie zaplanowano wykład „Satelitarne i naziemne badania Słońca i jego aktywności: nowoczesna heliofizyka we Wrocławiu”, który poprowadzi dr hab. Arkadiusz Berlicki, prof. UWr. Uczestnicy poznają najnowsze misje kosmiczne badające Słońce, takie jak Parker Solar Probe czy Solar Orbiter, oraz dowiedzą się, jak dane z tych instrumentów są wykorzystywane w badaniach prowadzonych na Uniwersytecie Wrocławskim.
Drugi dzień zjazdu rozpocznie wykład „Między teorią a obserwacjami: współczesne wyzwania astrofizyki”, wygłoszony przez prof. dr. hab. Andrzeja Pigulskiego. Będzie to szerokie spojrzenie na najważniejsze pytania współczesnej astrofizyki, omawiające zarówno rozwój instrumentów obserwacyjnych, jak i udział wrocławskich badaczy w międzynarodowych projektach badawczych.
Następnie uczestnicy wezmą udział w wyjątkowym pokazie — „Nasłuchiwanie kosmosu” w planetarium, z wprowadzeniem dr. Pawła Presia. Młodzież odkryje, że Wszechświat można badać nie tylko poprzez obraz, ale także przez fale radiowe, które można przekształcić w dźwięk i „usłyszeć” aktywność kosmicznych obiektów.
Po pokazie przewidziany jest wykład „Związki Ziemia–Słońce i wpływ Słońca na klimat Ziemi”, który przedstawi prof. dr hab. Paweł Rudawy. Prowadzący wyjaśni mechanizmy rządzące dynamiką Słońca, omówi cykle słoneczne oraz wskaże, w jaki sposób aktywność naszej gwiazdy wpływa na pogodę kosmiczną oraz klimat ziemski.
Zjazd zakończy się interaktywnym wykładem komputerowym — „Analiza obserwacji spektroskopowych gwiazd z SDSS — współczesna astronomia w praktyce”, prowadzonym przez dr hab. Joannę Molendę-Żakowicz. Uczestnicy będą pracować z rzeczywistymi widmami gwiazd, klasyfikować obiekty na podstawie linii widmowych i korzystać z naukowych baz danych, ucząc się praktycznych metod badawczych astronomii obserwacyjnej.
Oficjalny tytuł projektu: OMG – Obserwatorium Młodych Geniuszy
Kierownik projektu: Szymon Ryszkowski
Koordynator zjazdu we Wrocławiu: Piotr Łubis
Program jest finansowany ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej (grant MEN/2025/DIR/1183 w kwocie 174 339.00 zł) i wkładu własnego organizatorów.
